CERITA BAHASA JAWA

Sesuk Wis Riyaya

dening: Esmiet

Olehe mancal sepedhah disepud. Daya-daya tekan omah cet ijo duweke kancane dhek ana ing SPMA biyen. Marga lintange sumunar, Kirja bisa dadi kepala LP3. Marga Supirah, dheweke ora bisa nerusake sekolah kaya Kirja. Dina-dina sekolah dianggo sir-siran bae. Nganti nunggak rong taun. Wong tuwane bosen ngragadi, banjur ora dikirimi dhuwit kanggo urip ana kutha. Dheweke metu saka sekolah jalaran rupa-rupa. Marga pancen aras-arasen ngadhep buku. Marga aras-arasen ninggal kalumrahan saben malem minggu. Marga ora bisa mbayar sekolah lan, sing wigati dhewe, marga durung nganti dheweke ngerti ambaning jagad, keselak kedhisikan Supirah ana isine. Kepeksa dheweke kudu ngadhepi pak Umar sing yen mendelik mripate sasat ngenciki idep lan yen mecucu nganti irunge ditalib lambene sing njeber.
‘Dadi wong lanang aja mung bisa gawe anak! Nyambut gawea! Dadi makelar karcis, dadi matrus! Dadi kuli setasiyun, apa luru utis! Kabeh kuwi pagawean. Sapa kuwat, yen saben dina kudu ngingoni anakmu, bojomu lan kowe dhewe! Ajaa kowe umuk yen arep dadi sinder, ora bakal Supirah. dak-wenehake kowe.’Rembuge maratuwane sing pedhes kaya ngono kuwi wis bisa ditadhahi ing sadina-dinane, sarana direwangi mbudheg lan micak abandha ndableg wareg. Sing baku kanggone dheweke, Supirah isih tresna banget marang dheweke. Yen dirasa ora ana wanita bisa nandhingi Supirah. Sabar lan wicaksana. Nanging sajake sabare lan wicaksanane sisihane iku nganggo wates. Bareng anake wis telu, Supirah wiwit bosen meruhi kahanane sing lanang. Supirah wiwit krasa yen dheweke iku wong ayu sing siyal, wong ayu sing ora kasinungan pulung becik. Saupama dheweke ora entuk Wagianta, ayak bae dheweke bisa dadi ibu camat. Bisa dadi ibu direktur. Malah bisa uga, saupama dheweke ndherek paklike urip ing Jakarta, bisa uga dadi ibu menteri, ibu jendral, lsp. Banjur ing dina-dina candhake dheweke wiwit tiru-tiru bapakne. Bojone wiwit didoli ulat. Bareng disangat Wagianta wiwit ketara wedi, olehe adol ulat diimbuhi nganggo adol lambe pedhes:
‘Jare wong lanang iku pengayoman, mas. Nanging piye olehmu bisa dadi pengayoman yen kowe dhewe isih njaluk diayomi maratuwa? Pa ra isin ta, mas? Ingatase kowe kuwi wong lanang, nganti panganmu dijuju wong liya?’
Iya wiwit kahanane Supirah kaya ngono iku Wagianta banjur eling yen dheweke duwe sipat lanang kang kudu manggul tanggung jawab gedhe. Dheweke kepengin cekel gawe kang metoni misil. Nanging apa sing bisa ditindakake? Macul dheweke ora godhag. Ngejibake keahlian, dheweke mung bisa gawe layang katresnan tumrap kenya. Ngejibake ijazah, dhe¬weke mung ngantongi ijazah SMP swasta. Kantor ngendi sing bisa nampa dheweke sarana sangu ijazah saka sekolahan partikulir iku? Nalare Wagianta jibeg. Pepet. Luwih-luwih bareng dhek wingi sisihane nangis ana kamar, nangisi anake sing nomer loro,
‘Suk mben wis Riyaya. Apa kowe ra duwe utek?’ ngono wangsulane sisihane canthas bantas lan kejem. Pancen swara kaya ngono iku kejem banget tumrap Wagianta. Awit durung tau Wagianta nampani pisuhan kang kasar saka sisihane.
‘Sabar ta, bu! Sarehne awake dhewe isih kaya ngene …’ ‘Aku ora apa-apa. Jarit gantung-kepuh ya ben. Tapi anakmu iki piye? Coba gagasen! Kabeh bocah isine omah iki padha salin penganggo. Anake yu Pitri wis dicukupi bapakne, isih nampa maneh saka embahne.’
‘Engko mbahne rak iya mikir?’ Wagianta ngrai gedheg. ‘Wingi bapak wis kandha, bocah-bocahe dhewe ora arep disandhangi. Bosen jarene. Saben dina kudu mikir pangane. Saben dina kudu mikir sekolahe. Kathik saben taun kudu mikir sandhangane. Mangka putune sing liya-liya durung tau dislikuri. Pancen sing kebangeten bapakne Mamat. Olehe ora idhep isin.’
Sepedhah iku dipancal terus, luwih cepet. Sajatine dheweke wis isin yen kudu teka maneh menyang omahe kancane iku. Awit wis kekerepen dheweke mrono. Lan saben mulih saka kono mesti disangoni. Nganti bojone Kirja tansah pasang ulat peteng janji weruh ketebange Wagianta. Malah wis tau Wagianta rumangsa diusir cara alus dening garwane kepala LP3 iku:
‘Nuwun sewu, dik. Menika jam ngaso kanggenipun mas Kir. Yen penjenengan rantos mengke kedangon. Langkung sae benjing-enjing kemawon wonten kantor. Yen badhe wonten kaperluan, saged dipunetang cara dines.’
Sawise kandha kaya ngono bojone Kirja iku mlebu omah terus ora bali-bali maneh. Banjur keprungu swarane sing canthas. Sanadyan swara iku kanggo abdine, nanging sajake ditujokake kanggo Wagianta: ‘Bola-bali kowe dak-tuturi ya, Dar. Yen medhayoh aja yah mene iki, wayahe wong madhang. Engko rnundhak dikira aku ra isa nyuguhi kowe. Aku ngerti kowe tuman krasan. Marga angger sowan pak Sindu balimu ajeg disangoni, rak iya ta? Dadi wong ki mbok aja seneng njagakake pawehe liyan.’
Oooh, yen kelingan kuwi kabeh. Wagianta kaya-kaya nibakake ipat-ipat ora bakal ngidak omahe Kirja. Nanging bareng dheweke kelingan nasibe anake sing telu iku? Mendah kepriye nalangsane yen sesuk kuwi usume kancane padha nyandhang nganggo apik, usume putune pak Umar padha teka kanthi manganggo sarwa gumebyar, banjur mung anake dhewe sing kepeksa singidan paturon jalaran sandhangane ora ganti.
‘Ing ngarepe Kirja mengko aku arep nangis. Aku arep njaluk gawean sakecandhake, waton baliku mengko disangoni sandhangan kanggo anakku,’ ngono batine Wagianta sadalan-dalan. Ora ketang mengko dheweke dikon ngangsu jedhing, dikon mbabadi suket ing petamanan, apa dikon nguras kakus, arep ditemah. Waton kanggo Riyaya sesuk iku anake bisa salin panganggo, bisa campur kancane lan bisa melu ngesemi dina Riyaya kang dadi pangarep-arepe umat Islam lan dadi pethingane kabeh bocah cilik.
Nanging sanadyan tekade saka ngomah wis kepleng, arep nangisi kan¬cane sing becik bebudene iku, bareng dheweke wis manyuk ing ngarepe omah cet ijo iku atine grag-greg. Sumawang ing angen-angene rupa lan wujude wanita sing tau nglarani atine. Sumawang ing angen-angene polatane bu Kirja olehe precang-precing kaya wong kebelet ngising angger weruh tekane Wagianta. Sumriwing ing kupinge kepriye panyembire wa¬nita iku marang dheweke sewulan kepungkur. Rada sawetara menit Wagi¬anta mandheg ing ngarep gapurane omah cet ijo iku. Bareng wis ana keplenging tekad, kandeling karep, Wagianta banjur nuntun sepedhahe digawa mlebu menyang platarane omah cet ijo iku. Omah iku tutupan. Wagianta uluk salam. Nanging nganti lambene amba, lawang iku panggah tutupan. Kupinge dijereng, nanging babar pisan dheweke ora krungu mingseding sikil jumangkah apa lambe obah.
‘Madosi sinten, pak?’ ana pitakon saka iringan omah. ‘Pak Kirja menapa wonten?’
‘Oh, pak kepala ingkang rumiyin? Kalih minggu kapengker pindhah dhateng Madiun.’
‘Lajeng dalem menika?’ pitakone Wagianta nglokro lan kumrungsung. ‘Dipundalemi pak Kurmin, kepala enggal. Tiyang menika dalem dinas.’
‘Becike aku dak sambat wong sing durung dak-tepungi iki. Kiraku luwih utama lan ora bakal ngadhepi wong nyembir-nyembir lan adol ulat peteng,’ ngono etungane Wagianta. Sarana etungan iku dheweke banjur kandha marang tukang kebone dalem iku: ‘Menapa kula saged pinanggih pak Kurmin?’ ‘Tindak Magelang,’ wangsulane wong lanang iku cepet.
Kaya njerit-njerita Wagianta mikir lelakone dina iku. Tiwas adoh-adoh ditempuh sarana sepedhah. Tiwas dheweke ngadhepi ulat peteng saka maratuwane, jalaran nyilih sepedhah iki mau. Jebul bareng tekan panggonan sing dituju, ketemu suwung. Mendah kepriye unine maratuwane mengko yen lungane dina iki ora nemu asil apa-apa. Mangka wis kadhung disilihi alat kanggo mlaku adoh.
Durung yen ngadhepi tangise anake sing takon panganggone. Awit dhek mangkat mau esuk, dheweke pamitan arep nggolekake sandhangane kanggo Riyaya sesuk. Bojone sing dhek mau ngiringake lungane kanthi kebak pengarep-arep:
‘Muga-muga usahamu asil, mas, ben ora banget-banget nalangsaku mikir bocah-bocah!’ pisan iki mengko mesthi bakal nangis lan ngudamana maneh yen tekane ora mondhong welingane anake, sandhangan telung pangadeg.
Saka pepeting nalare, dhasar ing sadalan-dalan Wagianta ketemu wong ibut tata-tata ngadhepi tekane wulan suci iku, dheweke banjur ketemu nekade. Tinimbang ditangisi anake, pisan gawe ditekadi geger karo maratuwa. Toh upama dheweke bali wutuh, iya meksa digremengi. Aluwung mesisan sepedhah iku didol. Karuwan olehe arep ngadhepi. Diajara dening wong tuwane Supirah arep ditemah, waton anake ora kecuwan, waton sisihane ora kegelan. Nanging menyang endi olehe arep ngedol sepedhah iku? Sesuk wis dina Riyaya. Kathik saiki wis sore, pasar sepedhah mestine wis tutup. Didol menyang pedesan sapa sing arep nuku sepedhah ana sungapaning wulan Lebaran iki?
Dhek mangkate mau sepedhah digenjot sakatoge. Bareng baline, olehe medhal ketara alon banget, jalaran uteke ora kanggo nyetir tenaga kanggo mancal sepedhah, nanging kanggo mikir menyang endi olehe arep ngedol sepedhah iku. Puputing pikiran ora ana dalan liya kejaba kudu urusan karo pak Itok, nyilih dhuwit anakan diwenehi kapercayan sepedhah. Bareng kelingan pak Itok, olehe medhal disepud. Dheweke kepengin tekan omahe pak Itok sadurunge asar. Dadi dheweke bisa bali maneh menyang kutha sing iki mengko bakal kliwatan perlu nukokake klambi anak-anake. Te¬kan omahe pak Itok wis meh surup. Ewa semono ditekadi bae. Dheweke mlebu terus bablas bae ketemu pak Itok.
‘Endi sepedhahe?’ pitakone wong bungkik iku kemaki karo nglirik sujana marang mantune pak Umar sing ora gableg pegawean maton iki. Wagianta ngeterake pak Itok menyang panggonan panyelehe sepedhah. Pak Itok rada gragapan bareng weruh sepedhah Simplex duweke pak Umar iku. Wis suwe dheweke ngesir sepedhah iku, nanging pak Umar wis tau blaka ora arep ngedol barang tinggalane sedulure sing wis ora ana kuwi. Ndadak saiki mantune mara arep utang duwit sarana paseksen sepedhah sing dipengini. Pak Itok yakin yen mantune pak Umar iki diutangi dhwit sepuluh ewu, mesthi ora bisa mbalekake. Lan sepedhah iki bakal klakon dadi duweke sarana rega murah.
‘Kowe butuh dhuwit pira, le?’ pitakone pak Itok ngaya. ‘Kalih dasa,’ wangsulane Wagianta kumendel. ‘Ayo mlebu ngomah sik. Ora pantes etung butuh ana latar.’ Wong loro iku runtung-runtung mlebu ngomah kaya patrape sedulur kang ketemben pethuk.
‘Aku jane welas karo kowe kuwi. Anak akeh ora nyambut gawe. Mangka sesuk wis ariyaya, mestine kowe butuh kanggo sandhangane anak-anakmu, rak iya ta?’ ‘Leres, mak-dhe.’
‘Ning ya aja akeh-akeh lehmu njaluk dhuwit. Engko nek ora isa mbalekake kepiye? Rong puluh ewu ki jajanane sewu sedinane. Pa kowe kuwat?’ ‘Niku urusan kula, mak-dhe. Samang boten sisah tumut mikirake. Nek kula boten kiyat nyaur barange samang jabel, rampung ta.’ ‘Sepuluh wae ya?’
Wagianta ngerti glagate pak Itok sajake ngiler banget weruh sepedhahe maratuwane iku. Mula dheweke niyat ngentel. Pikirane, yen dheweke ora bisa mbalekake, ateges sepedhah iku ora sapira rugine, marga ing pasaran bisa payu telung puluh munggah.
Pokoke kula nedhi kalih dasa, mak-dhe.’
‘Wis ta, lima-las bae. Jajanane mengko diwenehi miring, satus seket sedina. Nanging nek seminggu kowe ora bisa mbalekake, ateges sepedhahmu ilang, piye?’
Wagianta wis meh mantuk nalika saka njaba ana wong uluk salam. Wong loro iku noleh. Wagianta kaget bareng dideleng jebul Isbandi, sedulure ipe karo mitra tanggane.
‘Byuh, sedina muput lehku nggoleki, dhik. Bul ketemu ing kene. Pama aku ora apil sepedhahe bapak mana, ayake durung isa ketemu,’ ngono Isbandi kandha karo mapan lungguh.
‘Kadingaren menus iki sumeh,’ ngono batine Wagianta. Banjur sing kawetu: ‘Ana apa, dhik?’ ‘Ana tamu saka Majakerta.’
Wagianta kaget banget bareng dikandhani yen ana tamu saka kutha kelairane. Mangka wiwit dheweke disuwak kirimane lan banjur lepas sekolahe nganti dheweke rabi lan duwe anak telu, niyate pancen wis emoh ngancik tanah kelairane. Dheweke rumangsa dikipatake dening kulawargane. Mula arepa dikaya ngapa dheweke emoh nggepok senggol wong atuwane. Nanging bareng saiki dheweke dhong kebuntel nalar kerepotan butuh, ana kabar yen ana tamu saka Majakerta. Kaya wong sekarat ditelkani malaekating panguripan, Wagianta ngadeg nyat mawa polatan sumunar. Tanpa kakehan tembung dheweke banjur mak kluyur metu terus bablas marani sepedhahe.
‘Lhoo … Iho … etunge piye, dhek?’ pitakone pak Itok ngaya ngemu rasa cuwa.
‘Pun boten enten etungan wangsulane Wagianta karo wiwit nyengklak sepedhah.
Ngaya olehe mancal pedhal. Daya-daya kepengin enggal nemoni sapa tamune saka Majakerta iku. Nitik Isbandi ketara sumeh marang dheweke, tamune Wagianta iku mesthi akeh olehe nggawa oleh-oleh.
Temenan. Lagi bae Wagianta mlebu pekarangane omah, ing ngarep lawang maratuwane wis mapag karo ngguya-ngguyu. Maratuwane wadon, sing ora pati sugih gunem, nanging yen kadhung muni-muni nglu¬wihi wong tengah pasar, uga melu-melu mapag.
‘Byuh, sedina muput masmu lan adhimu nggoleki kowe Iho, le. Pa ra ketemu Is?’ pitakone maratuwa lanang. ‘Tesih wonten wingking. Eh … sinten tamune, pak?’ ‘Bapakmu sekaliyan. Iki mau isih nggiring putu-putune menyang kutha. Bojomu sing ndherekake.’
Nganti ora bisa ngampet wetuning eluhe, Wagianta nampani kabungahan sing tanpa upama iku. Bungah jalaran maratuwane sing saben dina nganggep dheweke kaya dene kere munggah mbale, saiki ketara ngrengkuh dheweke ngluwihi anak bupati. Bungah, jalaran wong tuwane gelem ngurusi dheweke lan nglacak dheweke nganti tekan padesan ing pucuking gunung iki. Lan luwih saka iku bungahing atine, awit anak-anake sesuk mesthi sida melu riyayan.
Kabungahane Wagianta ditekani wong tuwane, bisa nyirep pegeling atine marang wong tuwa loro iku. Luwih-luwih bareng dheweke klakon dirangkul lan ditangisi dening ibune. Banjur ndeleng ora mung anak-anake bae sing disandhangi dening wong tuwane. Bojone iya pamer yen dheweke ditukokake sandhangan lan giwang kalung. Kanggo dheweke dhewe ana bageyane sing ngluwihi etungan. Nganti Wagianta krasa kuwowogen nampani pawehe wong tuwa.
‘Aku krungu saka Kirja yen kowe urip kesrakat ana kene,’ ngono kandhane bapakne sawise kangen-kangenan. ‘Kirja?’ pitakone Wagianta kaget.
‘He-eh. Jarene dheweke kancamu sekolah. Saiki dadi sinder ana Madiun.’ ‘Apa dheweke menyang Majakerta?’
‘He-eh. Aku disangoni dikon ngendhangi kowe. Karo kandha blaka suta yen kirimanku marang kowe saben wulan dhek isih padha sekolah kae disebrot dheweke. Malah tandha tanganmu dipalsu. Maune aku meh nesu lan arep daktuntut. Nanging bareng dheweke duwe kesanggupan bakal ngangkat kowe kareben bisa nyambut gawe, aku iya banjur mupus. Mbokmenawa lelakonmu pancen kudu kaya ngono. Malah Kirja banjur ngadhopsi aku diangkat dadi wong tuwane kanggo gantine wong tuwane sing wis swargi.’
‘Layak dheweke tau njaluk tulung aku, nulisake layang kanggo wong tu¬wane lan kandha yen kiriman saka wong tuwa wis ditampa!’ wangsulane Wagianta karo angluh. ‘Dheweke meling supaya kowe teka menyang Madiun sawise Riyaya iki.’
Wagianta manthuk sumringah, kaya sumringahe dina sesuk bakal tekane Ariyadi.
***
Majalah Mekar Sari No. 16, Oktober 1974.
Esmiet lahir ing Mojokerto, 20 Mei 1938. Tilar donya 4 Agustus 2003 ing Banyuwangi

Posted in: Artikelku