Kenya Rok Biru

dèning: Any Asmara,

Wisana rong dina iki aku ana ing kutha Ngayojakarta, perlu jagong mantèn. Mantèné mitraku tunggal jawatan, Radèn Suparta, inspèktur pulisi saka Muntilan, olèh Rara Tisnawati, putrané Radèn Penèwu Ranusuganda, ing kampung Tegalpanggung.

Ketemuning mantèn diramèkaké nganggo nanggap wayang kulit. Tamuné akèh, nganti tarubé mèh ora kamot. Apa manèh sing padha nonton, wah akèhé ora karu-karuwan, nganti padhet, mblabar tekan dalan gedhé. Dhasar dhalangé pancèn wiskondhang apiké, mula ora anggumunaké banget yèn nganti semono akèhé sing padha nonton. Aku dhéwé ya nganti ngebyar. Lungguhku ana sakburiné kelir, dadi cetha menyang critané. Lakoné Bagawan Mintaraga.

Bareng wayangwis bubar aku nembé krasa ngantuk lan kesel, mulané aku banjur mlebu ing kamar pasedhiyanku, turu kepati. Jam telu awan aku nembé tangi, ya rumangsa katog banget. Beneré dina iku aku arep terus mulih menyang Magelang, nanging banjur dicandhet dèning mantené sekaliyan supaya bali bareng sésuk-ésuk. Aku nuruti. Tekadé wong enggonku nyuwun pamit isih rong dina manèh, dadi isih ana témpoku.

Soréné mas Suparta serimbit pada merlokaké sowan menyang dalemé para pamiliné sing putri, perlu pamitan, nanging aku ora melu, sengadi arep ana perlu liya lan arep nyatakaké benginé Malioboro, kang jaréné wiskondhang tekan endi-endi. Mula bareng mas Suparta sekaliyan wistindak aku banjur dandan, terus lunga menyang Malioboro, ngiras-ngirus karo tuku bonékah kanggo ngolèh-olèhi adhiku sing isih cilik dhéwé, putrané pak cilik sing dak-pondhoki. Bareng wisolèh aku mbanjuraké mlaku-mlaku, karo nyawang pasawangan kang ramé.
Mula nyata, Malioboro pancèn ramé banget, ing sadalan-dalan tansah kebak wong. Mengkono uga untabing tetunggangan, ora ana pedhoté, ngalor-ngidul pating sliri pirang-pirang, motor, andhong, bécak lan sepédha,wis ora kena diétung. Tujuné peraturan lalu-lintaswis becik, mula arang ana kacilakan.
Toko-toko padha katon padhet kebak wong sing lagi padha blanja, nganti ora kena dipiyak. Mangka ing wektu ikuwistanggal 13, teka raméné isih nganti kaya ngono, mendah yèn pinuju tanggal nom, mangsané para kaum buruh padha gajihan, kaya ngapa raméné. Aku dhéwé mung tansah sumlengeren weruh untabing wong sing kaya ngono mau. Sarèhning niyatku mung butuh mlaku-mlaku, mula aku terus ngalor. Tekan tetegan sepur Tugu aku mandheg, awit kebener lagi ana sepur teka. Mengkono uga tetunggangan pada mandheg kabèh, dawané nganti ana 1 km. dhéwé. Bareng teteg sepurwisdibukak aku nerusaké lakuku ngalor terus. Niyatku arep tekan tugu, banjur bali, mampir Kedaulatan Rakyat arep nemoni mitraku mas Teguh sing dadi wartawan ana kono, yèn ketemu.
Nanging bareng lakuku tekan sangareping gedhong biyoskup ‘Ratih’ aku mandheg, awit aku gumun weruh untabing wong sing arep padha nonton biyoskup nganti semono akèhé. Sangareping gedhong kebak, jejel riyel, apa manèh sangareping lokèt, sing urut karcis nganti dawa banget, banjur mènggok bali manèh, nganti mujudaké lèter S.
Ing bengi kuwi sing diputer film ‘Niagara’, sawijining karakter film rolé Joseph Cotten lan Marilyn Monroe, kang aksiné pancèn bisa gawé kepéncuting sing nonton. Mula ora nggumunaké yèn untabing wong nganti semono akèhé.
Apa manèh bareng weruh gambar rèklamené sing dipasang ana sangareping lawang, mesthi akèh sing padha kepéncut, awit gambaré pancèn rada ‘luar biasa’, mung kena kanggo umur 17 taun sapandhuwur. Aku dhéwé, sing niyaté mung arep mlaku-mlaku, bareng weruh kaya mengkono atiku teka banjur melu kesengsem, kepéngin nonton. Mulané aku banjur mènggok, arep golèk karcis. Nanging kepriyé enggonku bakal bisa olèh karcis, awit sing urutwis dawa banget. Mula niyatku yèn ora olèh karcis ya arep trima nglenthung mulih, katimbang tuku karcis ana cathutan, kang reganéwis tikel tekuk, tur nglanggar larangan pisan. Pancèn ing wektu iku tukang cathut karcis akèh banget, pating sliwer ngalor-ngidul, ngètan-ngulon, karo nawakaké karcisé kanthi dhedhelikan kuwatir konangan pulisi. Éwadéné meksa isih akèh sing gelem tuku, nganti tukang cathut karcis mau katon kendel, lan enggoné ngundhakaké regané sakepénaké dhéwé baé, ora trima mung mundhak, nanging malah tikel loro utawa telu saka reganing karcis sing resmi.
Sarèhning sesak lan ora ana pangarep-arepé enggonku bisa nonton, aku banjur ndeleng gambar réklamené kang dumunung ana étalage. Lagi énak-énak enggonku ndeleng, dumadakan pundhakku ana sing njawil. Bareng dak-tolèh jebulé mitraku lawas, mas Ngubaèni, kanca sekolah pulisi nalika ana Sukabumi, kang saiki wisdadi inspèktur pulisi kaya aku, dhèwèké ana Bantul, aku ana Magelang.
‘Suwé ra jejamu, jamu manèh ngombé setrup. Suwé ra ketemu, temu manèh ana ngarep biskup. Arep mriksani apa, dhik As?’ pitakoné mitraku karo ngepuk-ngepuk gegerku.
‘O … tibané mas Ngub. Sugeng, Mas?’ wangsulanku karo gumuyu.
‘Kuru-kuru, Dhik.’
‘Kuru-kuru? Kurugan daging, ya?’
‘Iya, dhik. Arep nonton apa piyé?’
‘He … eh niyaté, yèn olèh karcis.’
‘E, yèn ngono tiba begja kowé, dhik. Iki lho, aku duwé karcis.’
‘Tenan apa piyé, Mas? Apa karcisé turah?’
‘Yèn turahé ngono ya ora, wong mung siji thil iki. Niyatku mau ya arep nonton, ning banjur dadakan ana susulan saka Bantul, aku dikon bali, awit ana perlu penting. Kebeneran banget aku bisa ketemu sliramu, Dhik.’
‘O … ngono ta. Yèn ngono begjaku.’
‘Iya, dhik. Lha sliramu karo sapa?’
‘Ijèn baé kok, Mas.’
‘Rak isih tetep ana Magelang ta, Dhik?’
‘Isih, mas.’
‘Yèn ngono ayo mampir pisan, wong wis cedhak ngené, karo manèh mbakyumu ya wis kangen.’
‘Matur nuwun, Mas, liya dina baé mengko dak-perlokakè sowan mrana, wong iki mau aku mentas jagong mantèn jé.’
‘Sapa sing dadi mantèn, Dhik?’
‘Mas Suparta, kanca inspèktur saka Muntilan.’
‘O, apa dhik Parta, bocah Kroya kaé sing awaké lemu ginuk-ginuk?’
‘Iya bener, mas.’
‘O ya sukur. Ya wis ya, dhik, aku selak kesusu. Galo wis dientèni jip ana dalan kaé. Enya iki karcisé.’
‘Trima kasih, Mas. Enya iki ijolé duwit karcis.’
‘Wis ora susah, Dhik. Mung kaya ngono baé teka arep diganti, tur kaya karo sapa!’
‘Ya matur kesuwun banget lho, Mas. Selamat berpisah, dan selamat bekerja.’
Mas Ngubaèni mung gumuyu, banjur terus lunga, marani jipé. Bareng akuwisnampani karcis, lan nomering kursi nomer 12, aku banjur mlebu ing gedhong biyoskup, kangwiskebak. Aku banjur milang-miling, nggolèki pernahing kursiku. Nanging sepira kagètku bareng weruh kursiku mauwisana sing nglungguhi, lan kiwa-tengenéwiskebak priyayi putri thok. Aku rada rikuh lan isin, awit mundhak dikira sing ora-ora. Ananging kepriyé manèh, wong bab ikiwisdadi aturané gedhong biyoskup kono: saben penonton olèh nomer kursi, perluné ora rebutan lan kanggo njaga tata-tentrem ing jero gedhong kono. Mulané aku banjur marani dununging kursiku mau, kang wis dilenggahi priyayi putri rada sepuh, kang saka pangiraku klèru enggoné lenggah, awit sandhingé kursi nomer 13 kosong, lan kursi nomer 14 dilungguhi sawijining kenya rok biru kang rupané sulistya banget. Mak pyur panonku konang-konang bareng tempuk padha nyawangé. Atiku trataban. Kanthi ngati-ati lan trapsila aku banjur pitakon karo priyayi putri mau mengkéné: ‘Bu, mbokmenawi panjenengan klèntu anggènipun lenggah, awit kursi punika, nomer 12, kursi kula.’
Priyayi putri mau rada kagèt, banjur ngawasaké aku. Kanti mèsem banjur mangsuli mengkéné:
‘O … inggih leres, Nak. Panjenengan boten klèntu. Dados punika kursi panjenengan, ta? Yèn ngaten keleresan. Tukar kémawon inggih, Nak, awit kula ajrih kaliyan nomering kursi kula punika, nomer 13. Rak kersa ta, Nak?’ ngendikané karo nudingi nomering kursi, nomer 13. Weruh kaya mengkono aku mèsem. Geli atiku déné ana nomer baé teka diwedèni.
‘O … mekaten ta, Bu? Inggih kénging,’ wangsulanku karo sajak rikuh, awit weruh sing nglungguhi kursi nomer 14 mau putri, mula aku durung wani lungguh. Mbokmenawa priyayi mau ngerti batinku, tandhané banjur ngendika manèh:
‘Sampun rikah-rikuh, Nak. Laré èstri punika anak kula piyambak. Mangga ta, énggal lenggah.’
Krungu wangsulan kang kaya mengkono aku saya gumun banget, awit ora ngira yèn kenya rok biru mau putrané lan teka banjur téga temen, déné putrané mau kok ditégakaké dikon lungguh jèjèr karo aku, wong sing durung naté diweruhi, mung jalaran merga saka wedi karo nomer 13 baé. Apa tumon?
Atiku tambah saya ora kepénak, rikuh, ya dheg-dhegan, awit kenya rok biru mau banjur mbalang liring karo aku. Adhuh .. . èsemé gawé kuwuring panonku, gawé tab-tabaning jiwaku.
‘Mangga ta, Nak, lenggah. Sampun nggalih pakèwed,’ mengkono ngendikané priyayi sepuh mau sepisan manèh bareng weruh aku isih ngadeg.
‘Inggih, Bu.’
Gelem ora gelem aku kepeksa banjur lungguh ing jèjèrékenyarok biru mau. Dadi enggonku lungguh mau diapit-apit ibu lan putriné. Lungguhku tansah ora bisa jenjem. Atiku tansah gorèh baé, awit jiwaku tansah kagodha dèning kasulistyanékenyarok biru mau, kang ayuné pancèn tanpa tandhing. Apa manèh bareng aku ketaman èsemékenyamau kang diincrit-incrit, adhuh … mati awakku. Awakku krasa lemes bules, dhadhaku geter terus, karo tumungkul. Ing sajroning aku tumungkul mripatku tansah nglirik, nyawangkenyamau, mula aku banjur ngerti cetha wéla-wéla menyang citranékenyamau, kang ayuné nyata mulus temenan, ora ana cacadé. Dedeg-piadegé pideksa, pawakané gilig wutuh, rada ramping tur singset. Pakulitané kuning nemu giring, rai bunder, athi-athiné ngudhup turi, nylekenthik, alis njlirit ireng menges-menges. Mripaté gilar-gilar, lindri-lindri, irung ngrungih amerit, lambé tipis ciyut angembang blimbing, maya-maya abang, kaya gambaran pinulas. Andheng-andhengé gedhé samrica, dumunung ana sacedhaking irung sisih kiwa, muwuhi pantesé lan manisé. Saya manèh yèn pinuju mèsem, bisa gawé gemes, sajak kaya nantang menyang sing lagi nyawang. Apa manèh bareng aku nglirik rerengganing dhadhané, kang ana gunungé sakembaran, atiku saya gonjing miring, angles, imanku kaya ora kuwat. Adhuh … !
Kenya rok biru mau umur-umurané bangsaning 22 taunan. Kasulistyané kenyamau nyata gawé gonjinging jiwaku, dhadhaku tansah sirsiran ora lèrèn-lèrèn. Salawasé aku urip, ya nembé sepisan ji iki, atiku ketaman ing rasa kang kaya mengkono mau. Atiku nandhang wuyung, nandhang brangta asmara.
‘Ah, apa iki dayaning nomer 13 kang nyata gawé apes, kaya pangandikané priyayi putri mau? Mula teka bener, akèh wong sing wedi karo nomer 13, awit jaréné nomer sing siyal, sing apes. Apa aku iki ya bakal nemoni siyal? Kiraku teka bener, buktiné aku banjur nandhang kasmaran kaya ngéné iki. Gèk omahé ngendikenya iki, ya?’ mengkono gagasanku karo tumungkul.
Mbokmenawa ora mung aku dhéwé kang ketaman rasa kaya mengkono mau. Kenyarok biru sandhingku ya semono uga ayaké, awit lungguhé uga banjur ora bisa jenjem lan sedhéla-sedhéla tansah katon ambekané kang munggah medhun, karo tansah nglirik aku, banjur tumungkul, sajak isin. Tujuné bab iki ora ana sing weruh. Lan ora suwé biyoskup wiwit main. Ing jero gedhong malih dadi peteng. Sing katon mung soroting gambar kang tumuju menyang kelir.
Wosing crita biyoskup mau anggambaraké lelakoné sawijining wong jejodhoan. Sing lanang banget tresnané karo sing wadon, kosok-baliné sing wadon tresnané mung lamisan, dhemen laku sèdhèng karo wong liya. Kawusanané nuwuhaké lelakon kang nyedhihaké banget. Sing wadon nganti diprajaya déning sing lanang, lan sing lanang dhéwé uga banjur mati nunggang prau, prauné rusak, wusana banjur kagawa dening ilining banyu kang tekan grojoganNiagara kang jero banget. Nonah Marilyn Monroe sing dadi rol nyonyah Roos, bojoné tuwan Loomis (Joseph Gotten), aksiné pancèn ‘boleh’ banget. Satindak-tanduké tansah digawé aksi, ya lakuné, ya tingkahé. Mula nganti akèh para penonton sing pada marem lan mèlu kesengsem. Nanging kosok-balinékenya rok biru sandhingku lungguh mau ora mengkono. Nalikané weruh aksiné Marilyn Monroe mau malah banjur ora gelem ndelengaké, sajak malah isin lan éwa, mratandhani yènkenya rok biru mau wanita sing luhur bebudèné. Nalika weruh nyonyah Roos arep diprajaya sing lanang ana puncaking menara kang dhuwur banget cedhak grojogan Niagara,kenya rok biru mau ya ora mentala atiné, ora tahan ndeleng lelakon kang gawé ngeresing ati. Saking wedi lan sedhihé nganti dhèwèké lali. Bareng-bareng karo gumlèthaking awaké nyonyah Roos singwis mati jalaran diprajaya sing lanang dhèwèké terus nyekeli tanganku kenceng, sajak wedi, tangané krasa gumeter. Aku kagèt weruh tanganku dicekeli kenceng. Mbok-menawa kagètku gawé èlingékenya iku, tandhané banjur uwal panyekelé lan sajak isin, tumungkul.
Lumèring tangané kenyarok biru mau tansah nggrantes ing atiku, krasa alus, gawé getering awakku sekojur. Kedhering tangané krasa gumrining temenan, mahanani brangtaning jiwaku. Adhuh, kaniaya temen!
Bareng jam sanga kliwat seprapat biyoskupwis bubar. Aku weruh cetha wéla-wéla yèn rupanékenya rok biru mau dadi pucet banget, kaya wong mentas nandhang lara baé. Dhèwèké bola-bali tansah mandeng aku kang ana buriné. Sarèhning sing nonton akèh mula metuné ya rekasa. Kanggoné aku malah kebeneran banget, bisa nyawang saka buri kanthi mat banget. Apa manèh bareng metuné ngrekasa aku jèjèr rapet karo dhèwèké, rasaning atiku saya les-lesan banget. Sinome mobat-mabit kena angin kitiran, rumangsaku kaya lagi awé-awé menyang jiwaku. Èman banget déné aku durung tepung. Rékané mono ya arep nepungaké, nanging atiku sing ora wani, cangkem kaya kinunci. Satemah aku mung meneng baé, karo ngelus dhadhaku. Potonganing awaké kang gilig ramping lan singset mau saya gawé kepéncuting atiku. Adhuh … ana bocah ayu teka kaya ngono!
Bareng tekan njaba wong loro mau terus mlaku baé. Batinku, tiwas kebeneran, awit nedya arep dak-etutaké nganti tekan omahé. Mulané lakuku ya dak-rindhikaké, kira-kira mung let limang mèteran ngono. Kenyamau wanguné ya ngerti yèn lakuné tansah dak-etutaké, tandhané bola-bali banjur nolèh, kang saya gawé kumepyuring jiwaku.
Lakuné wong loro mau terus ngidul. Bareng tekan sangareping hotèl Garuda wong loro mau terus mlebu mrono. Mak jegagik aku mandheg, ora wani ngetutaké manèh, kuwatir yèn dikira arep nyembranani. Saiki aku nembé ngerti cetha yènkenya rok biru mau dudu wong Ngayoja. Genah wong saka manca, saka ngendi aku ora ngerti. Mung baé aku duwé pangira-ira yèn wong mau wong Banyumas, awit nalika padha guneman tansah dak-rungokaké, dhialèké cara Banyumasan.
Nganti rada suwé enggonku ngadeg ana sangareping hotèl kono. Atiku mandheg-mangu lan kuwur, awit jiwaku kaya-kaya tansah ngetutaké lakuné kenyarok biru kang mlebu menyang hotèl. Beneré aku arep ndeleng buku tamu, nanging bareng dak-rasa tindakku kurang patut, mula aku banjur trima mulih nglenthung, karo semplah atiku.
Tekan Tegalpanggung aku terus mapan turu. Kebeneran mas Parta sekaliyan durung kondur. Bengi iku aku ditari mangan déning ibuné Rara Tisnawati, nanging aku ora gelem, sengadi yèn mentas disuguh kanca, mulané aku terus tutup kamar. Nganti bengi aku ora bisa turu. Atiku tansah merem-melèk baé, awit tansah isih ton-tonenkenya rok biru baé kang tansah gawé gandrunging jiwaku. Dilali-lali tansah saya ngranuhi, saya gawé tambahing brangtaku. Wewayangané tansah cumithak ing panonku ora bisa ilang. Adhuh … jiwaku sambat-sambat, nganti ora rinasa aku banjur ura-ura lirih, tembangé pangkur, wewarahé ibu cilikku:
Wonten candraning wanita,
kang susila anor-raga ing krami,
sedheng dedegipun,
renyah wicaranira,
rikma wenès amemak angembang bakung,
wimba ananggal sepisan,
nétra njahit Hyep alindri.
Iku prayoga ginarwa,
bekti laki mbangun turut sakapti,
aran ‘Sendhang-Sanga’ yèku,
pantes kinarya garwa,
gung sihira lan gung rejekinipun,
awètan wanita ika,
tentrem lan ayeman ati.
Adhuh, apa iya bener temenan tegesé tembang iku? Mangka yèn ndulu menyang candranékenyarok biru mau teka ngepleki temen karo tembang mau, gèsèha ya mung sethithik banget. Yèn nyata bener kaya mengkono mesti bakal begja kemayangan banget sing bakal mengkukenyamau. Adhuh … awak, awak! Apa aku bisa kelakon mengkukenyarok biru iku? Mangka kenal baé durung, mengkono uga ora ngerti omahé pisan. Ah teka nglengkara temen pikirku iki, anggandrungi wong sing durung diweruhi ing sakabèhané. Tiwas-tuwas temen!
***
Grombolan Nomer 13,Surabaya, 1956

Posted in: Artikelku